"ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ: Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΑΡΚΑΔΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ McGILL ΤΗΣ ΝΕΒΑΔΑ-Η.Π.Α., 1917-18"

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ:

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΑΡΚΑΔΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ McGILL ΤΗΣ ΝΕΒΑΔΑ-Η.Π.Α., 1917-18

ΟΙ ΛΟΥΚΑΪΤΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΠΟΛΗ

  Τοῦ Παναγιώτη Ἰω. Σμυρνιώτη

            Ἀνέκαθεν μοῦ κέντριζε τό ἐνδιαφέρον καί μέ συγκινοῦσε ἡ ἱστορία τῆς μετανάστευσης, τῆς μετακίνησης τῶν ἀνθρώπων σέ νέους τόπους καί νέες πατρίδες μέ σκοπό τήν ἐπιβίωση καί τήν ἐλπίδα γιά ἕνα καλύτερο αὔριο. Ἰδιαίτερα δέ, ὅταν αὐτές οἱ μετακινήσεις πραγματοποιοῦνταν σέ ὑπερατλαντικές καί μακρινές χῶρες, σέ χρόνια πού τά ταξίδια κρατοῦσαν πάρα πολλές μέρες καί δέν ὑπῆρχε οὐσιαστικά καμία πληροφόρηση γιά τίς συνθῆκες πού θά συναντοῦσαν στήν ξενιτιά.

            Ἀφορμή γιά νά ἀσχοληθῶ μέ τήν παροῦσα ἔρευνα στάθηκε ἡ ὕπαρξη ἑνός «διαβατηρίου» τοῦ παπποῦ μου, Σμυρνιώτη Παναγιώτη, μέ καταγωγή ἀπό τό χωριό Λουκᾶ, τό ὁποῖο εἶχε ἐκδοθῆ στό Ἑλληνικό Προξενείο τοῦ Σώλτ Λέικ (Salt Lake) τῆς Γιοῦτα στίς 8 Ὀκτωβρίου 1918. Φέρει τήν ὑπογραφή τοῦ Πρόξενου Γρηγ. Ἀθ. Παπαηλίου καί ἀναφέρει ὅτι σκοπός τοῦ ἐπαναπατρισμοῦ τοῦ παπποῦ μου ἦταν νά ὑπηρετήσῃ στόν Ἑλληνικό Στρατό.

            Στό ἔντυπο αὐτό παρέχονταν οἱ συνηθισμένες πληροφορίες γιά τά σωματικά χαρακτηριστικά καί τά χαρακτηριστικά τοῦ προσώπου, καθώς καί τό ὅτι ὁ τόπος διαμονῆς καί ἐργασίας ἦταν ἡ πόλη Μακ Γκιλ (McGill) τῆς πολιτείας τῆς Νεβάδα. Ὁ ἀνεξάντλητος χῶρος τοῦ Διαδυκτίου μέ βοήθησε νά κάνω κάποιες ἐνδιαφέρουσες ἀνακαλύψεις, οἱ ὁποῖες παρατίθενται παρακάτω.

            Ὅταν οἱ Edwin Gray καί Dave Bartley ἀνακάλυψαν κοιτάσματα χαλκοῦ στήν κεντρική περιοχή τῆς ἐπαρχίας Whitepine στό ἀνατολικό τμῆμα τῆς Νεβάδα μεταξύ τῶν ἐτῶν 1900-02, ἔθεσαν οὐσιαστικά τίς βάσεις γιά νά ξεκινήσῃ ἡ ἐκμετάλλευση τῶν μεγάλων κοιτασμάτων χαλκοῦ στήν περιοχή, ἡ ὁποία σταδιακά ὁδήγησε σέ μία ἄνευ προηγουμένου «ἔκρηξη» ἐξόρυξης μεταλλεύματος τά ἑπόμενα χρόνια. Τήν βασική ἐκμετάλλευση τῶν κοιτασμάτων ἀνέλαβε τελικά ἡ Nevada Consolidated Copper Company («Ἑνοποιημένη Ἑταιρεία Χαλκοῦ τῆς Νεβάδα»), ἡ ὁποία ἵδρυσε «ἑταιρικές πόλεις» (company towns) γιά τίς ἀνάγκες στέγασης τῶν ἐργατῶν. Ἱδρύθηκαν «πόλεις», ὅπως ἡ Ruth, ἡ Kimberly, μεγαλύτερη ὅλων ὅμως ἀναδείχθηκε αὐτή τοῦ McGill. Παράλληλα κατασκευάσθηκαν περί τά 140 μίλια σιδηροδρομικοῦ δικτύου, τό ὁποῖο συνέδεε τά γειτονικά ὀρυχεῖα μέ τήν πόλη τοῦ McGill, καθώς καί μέ τό σιδηροδρομικό δίκτυο Southern Pacific στήν βορειοανατολική γωνιά τῆς Πολιτείας.

       Οἱ «ἑταιρικές πόλεις» ξεκίνησαν σάν μικρά «στρατόπεδα», μέ μόνιμες δομές-κατασκευές πού προορίζονταν μόνο γιά ὑψηλόβαθμα στελέχη. Στήν πορεία ἡ Ἑταιρεία κατανόησε ὅτι ἡ στέγαση περισσότερων ἐργαζομένων θά δημιουργοῦσε ἕνα πιό σταθερό ἐργατικό δυναμικό καί τελικά τά σπίτια παρέχονταν σέ ὅλους τούς ἐργαζομένους σέ χαμηλές τιμές. Τό μηνιαῖο μίσθωμα γιά τούς «λευκούς» ἦταν 3 δολλάρια. Ὑπῆρχαν καί φτωχότερες κατοικίες γιά τούς «ξένους» μέ 1,5 δολλάριο (σημειωτέον ὅτι τό 1909 ὁ ἐτήσιος μισθός ἑνός ἐργάτη ἦταν περί τά 822 δολλάρια, τήν στιγμή πού ἐξόρυττε χαλκό ἀξίας 6.561 περίπου δολλαρίων ἐτησίως). Στήν προαναφερθεῖσα τιμή συμπεριλαμβάνονταν ὅλα τά ἐφόδια πού χρειάζονταν γιά νά διατηρηθῇ τό σπίτι σέ καλή κατάσταση, ἀπό τό φῶς τῶν λαμπτήρων μέχρι καί τίς μπογιές γιά βάψιμο. Τήν εὐθύνη συντήρησης τῶν σπιτιῶν τήν εἶχαν οἱ ἔνοικοι.

      Ὑπῆρχε μιά σιωπηρή συμφωνία ἀνάμεσα στίς ἑταιρείες ἐκμετάλλευσης χαλκοῦ καί τούς «πολίτες» τους: οἱ περισσότεροι πολίτες τῶν «ἑταιρικῶν πόλεων» ἀπολάμβαναν γλυκό νερό, ἀποχέτευση, τακτική συγκομιδή σκουπιδιῶν, πυροπροστασία καί ἰατρικές ὑπηρεσίες. Χτίσθηκαν νοσοκομεῖα καί οἱ ἐργάτες πλήρωναν ἕνα μικρό τέλος γιά ἀπεριόριστη φροντίδα. Οἱ «εἰδικότητες-ἐπιχειρήσεις» εἶχαν ρυθμισθῆ ἔτσι, ὥστε νά μήν ὑπερβαίνουν τίς τρεῖς ἀνά εἶδος. Οἱ ἑταιρεῖες οὐσιαστικά «κυβερνοῦσαν» τίς πόλεις αὐτές καί εἶχαν θέσει ἐκτός νόμου τήν πορνεία, τήν λαθραία πώληση ποτῶν, τήν δημιουργία ξενοδοχείων καί αἰθουσῶν χοροῦ. Ἀποτέλεσμα ἦταν νά δημιουργηθοῦν «κακόφημες» περιοχές ἐκτός τῶν ὁρίων τῶν πόλεων.

            Ἀπό ὅλες τίς πόλεις τῆς ἐπαρχίας Whitepine ἡ McGill ἦταν μακράν ἡ μεγαλύτερη καί πιό πετυχημένη. Τό ὄνομά της τό πῆρε ἀπό τό κοντινό ράντσο ἰδιοκτήσίας William McGill, τό ὁποῖο εἶχε ἀγοράσει ἡ Ἑταιρεία γιά τήν τοποθεσία τῆς ἐπεξεργασίας τοῦ χαλκοῦ. Ἡ περιοχή αὐτή ἐπελέγη λόγῳ τῶν πηγῶν καί τῶν ἀποθεμάτων νέροῦ, πού παρεῖχαν προϋπόθεση ἀξιόπιστου ἐφοδιασμοῦ τοῦ ἐγχειρήματος. Ἐξάλλου εἶχε διαπιστωθῆ ὅτι ἡ εὐρύτερη περιοχή εἶχε τήν δυνατότητα νά παράγει χαλκό γιά πάνω ἀπό 70 χρόνια! Μέχρι τό 1922 τό McGill παρήγαγε τό κολοσσιαῖο ποσό τῶν 166.767.581 δολλαρίων σέ ἀξία μεταλλεύματος, λόγῳ καί τῆς αὐξημένης ζήτησης ἀπό τήν ἐμφάνιση βιομηχανιῶν παραγωγῆς ἠλεκτρισμοῦ καί τηλεφωνικῶν δικτύων.

            Ἀπό τό 1909 καί σταδιακά παγιώθηκε ἡ λειτουργία τοῦ Χυτηρίου (Smelter) καί τοῦ Μύλου (Mill), λίγο ἔξω ἀπό τήν πόλη. Τό Χυτήριο ἦταν τό κέντρο ἐπεξεργασίας τῶν κοιτασμάτων χαλκοῦ καί ὡς ἐκ τούτου ἀπασχολοῦσε πλῆθος ἐργαζομένων. Στήν ἀπογραφή του 1920 τό McGill εἶχε 2.850 μόνιμους κατοίκους καί τό 1930 εἶχε 3000, ἀπό τούς ὁποίους τουλάχιστον οἱ μισοί δούλευαν στό Χυτήριο και στόν Μύλο.

            Ἡ κοινότητα τοῦ McGill εἶχε ποικίλη ἐθνοτική διαμόρφωση. Ἡ οἰκιστική «διαστρωμάτωση» ἦταν ἡ ἑξῆς: στήν ἄκρη τῆς πόλης ὑπῆρχε ἡ Γιαπωνέζικη συνοικία, ἔπειτα ἡ Αὐστριακή καί ἡ Ἑλληνική συνοικία, ἡ Κάτω Πόλη ὅπου ἔμεναν οἱ «λευκοί», ἡ Ἄνω Πόλη καί ὁ Κύκλος (Circle), ὅπου ἔμεναν τά ἐξέχοντα πρόσωπα τῆς διαχείρισης καί ὁ «Γενικός Διευθυντής».

            Ἰδιαίτερη σημασία ἔδινε ἡ Ἑταιρεία στήν ἀναψυχή τῶν ἐργαζομένων. Θεωροῦσε ὅτι ἔτσι θά ἀπέφευγε τίς συγκρούσεις μεταξύ τῶν ἐργατῶν καί τῶν διαφορετικῶν ἐθνοτήτων καί θά ἔλεγχε καλύτερα τούς «πολίτες» της. Ἔτσι τό 1915 ὁλοκληρώθηκε στήν πόλη ἕνα «κλαμπ» πού περιεῖχε γήπεδο μπάσκετ, τραπέζι μπιλιάρδου, μπόουλινγκ (διοργανώνονταν μάλιστα κατά καιρούς καί «πρωταθλήματα» μεταξύ τῶν ἐπαγγελματικῶν ἤ κοινωνικῶν ὁμάδων), βιβλιοθήκη, γυμναστήριο καί ἐσωτερική πισίνα! Μάλιστα τό 1930 ἀναπτύχθηκε καί ἐξωτερική πισίνα ἀπό τό νερό τῶν πηγῶν καί «παραλία» ἀπό τήν ἄμμο πού προερχόταν ἀπό τά ὀρυχεία.

            Ὁ Russel R. Elliott, ἱστορικός, ὁ ὁποῖος μεγάλωσε στήν πόλη αὐτή, ἔλεγε ὅτι οἱ περισσότεροι κάτοικοι δέν ἐνοχλοῦνταν ἀπό τούς κανονισμούς πού ἐπιβάλλονταν ἀπό τίς Ἑταιρείες, λόγῳ τῆς ἀπόλαυσης τῶν πολλαπλῶν ὠφελειῶν πού εἶχαν. Ὁ Elliott ἔγραφε: «Ἦταν κοινῶς ἀποδεκτό ὅτι ἡ οἰκονομική ἀσφάλεια ἀποκτήθηκε εἰς βάρος τῆς πολιτικῆς ἐλευθερίας. Ἀπώλεια, κατά κάποιο τρόπο, τήν ὁποία οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι δέχονταν μέ προθυμία» (Russel R. Elliott, Growing up in a Company Town: A family in the copperclub of McGill, Nevada, Reno, The Nevada Historical Society 1990).

            Στά τέλη τοῦ Α’ Παγκοσμίου Πολέμου πραγματοποιήθηκε σχεδόν σέ ὅλες τίς Η.Π.Α. καταγραφή στρατεύσιμων ἀνδρῶν (military drafts). Στήν ἐπαρχία τοῦ Whitepine τῆς Νεβάδα συμπληρώθηκαν ἀντίστοιχα κάρτες καταγραφῆς (registration cards) κατά τά ἔτη 1917-1918. Οἱ περισσότεροι καταγραφέντες ἦταν ἐργαζόμενοι στίς ἐξορύξεις χαλκοῦ καί διέμεναν κυρίως στήν πόλη τοῦ McGill. Οἱ κατάλογοι πού καταρτίσθηκαν εἶχαν ἕξι στῆλες. Ἡ πρώτη ἀνέφερε τό ὀνοματεπώνυμο καί ἐνίοτε τό πατρώνυμο τοῦ ἐργαζόμενου, ἡ δεύτερη τήν ἡμερομηνία γέννησῆς του, ἡ τρίτη τήν ἐθνότητά του, ἡ τέταρτη τόν τόπο καταγωγῆς του ἤ ἄλλες πληροφορίες, καί οἱ ἄλλες δύο στῆλες τόν τόπο καταγραφῆς (Whitepine, NV).

            Στόν πίνακα πού ἀκολουθεῖ, συγκέντρωσα τά ὀνόματα ὅσων εἵλκυαν τήν καταγωγή τους ἀπό πόλεις ἤ χωριά τῆς Ἀρκαδίας. Στούς καταλόγους αὐτούς συνάντησα καί ἐπώνυμα πού ἀπαντῶνται μέν στήν Ἀρκαδία (Γάλλος, Θωμᾶς, Γιαννατσέλης, Ὑφαντής Νικ., Καραφωτιάς Γ., Κάτρης Ἰ., κ.α.), στούς ὁποίους ὅμως στόν τόπο καταγωγῆς ἀναφερόταν μόνο ὁ χαρακτηρισμός «citizen of Greece» (πολίτης τῆς Ἑλλάδος) —ὅπως καί στήν περίπτωση τοῦ παπποῦ μου— καί ὡς ἐκ τούτου δέν τούς συμπεριέλαβα στήν λίστα. Στήν στήλη μέ τόν τόπο καταγωγῆς, οἱ καταγραφέντες ἀναφέρονται εἴτε αὐτούσια στόν τόπο (π.χ. Λουκᾶς Μαντινείας), εἴτε μέ τήν σημείωση ὅτι συγγενεῖς τους ζοῦν στόν ἐν λόγῳ τόπο (π.χ. rel. lives...).

            Ὅσον ἀφορᾶ τήν στήλη τῶν ὀνομάτων, ὑπάρχουν μερικές φορές γιά τό ἴδιο ἄτομο δύο ἤ περισσότερες καταγραφές στούς καταλόγους, ἐξαιτίας διαφορετικοῦ τρόπου καταγραφῆς στήν Ἀγγλική.

            Τέλος, σέ λίγες περιπτώσεις δέν μπόρεσα νά κάνω ἐξακρίβωση τῶν ὀνομάτων καί τά παραθέτω ὅπως ἀκριβῶς ἀναγράφονται στούς καταλόγους στήν Ἀγγλική γλῶσσα.   

 

--------------------------------------------------------------------------------------------   

*Ἀπό τά ὀνόματα πού συνέλεξε ὁ κ. Σμυρνιώτης παραθέτομε ἐδῶ τά ὀνόματα ὅσων κατάγονται ἀπό τό Λουκᾶ:

Ονοματεπώνυμο	Πατρώνυμο	Ἡμ. Γενν.	Τόπος Καταγ.
Ἀλεξόπουλος Βασίλειος Angelopoul William	Γεώργιος	15/1/1888	Λουκᾶς
Ἀλεξόπουλος Νίκος Alexopoulo	Ζαχαρίας	19/2/1883	Λουκᾶς
Αὐγερινός Στρατῆς Αngerinos		20/12/1889	Λουκᾶς
Βῆλος Γεώργιος Vellos/Villos	Ἀντώνιος	18/1/1893	Λουκᾶς
Βῆλος Ἰωάννης Vilos	Βασίλειος	7/1897	Λουκᾶς
Βῆλος Ἰωάννης Vilos		26/11/1890	Λουκᾶς
Γάλλος Βασίλης Galis		2/3/1890	Λουκᾶς
Γάλλος Σπῦρος Gallos	Peter	19/3/1898	συγγ. Λουκᾶς
Γεωργαντόπουλος Νίκος Georgan	Παναγιώτης	22/1/1895	Λουκᾶς
Γιαβρῆς Βασίλειος Giavris	Κων/νος	10/1/1883	συγγ. Λουκᾶς
Γιαχουντῆς Σπῦρος Yahountes		10/5/1893	Λουκᾶς
Γκόφης Κῶστας Gofis/Goufis	Ἀθανάσιος	12/1/1896	συγγ. Λουκᾶς
Γκουντάνης Γεώργιος Goudanis		27/8/1897	Λουκᾶς
Γκουντάνης Νικόλαος Goudanis		13/5/1895	Λουκᾶς
Γκουντάνης Peter Gundanis		6/10/1896	Λουκᾶς
Γκουντάνης Σπῦρος Gountanis	Δημήτριος	6/1894	Λουκᾶς
Ζόρμπας Χαράλαμπος Zorbas		25/12/1893	Λουκᾶς
Ἠλιόπουλος Βασίλειος Eliopulos		1/1/1893	Λουκᾶς
Ἠλιόπουλος Ἠλίας Eliopulos	K.	15/8/1900	συγγ. Λουκᾶς
Ἠλιόπουλος Peter Eliopulos	K.	15/5/1896	Λουκᾶς
Ἠλιόπουλος Peter Eliopulos	Ἠλίας	15/8/1883	συγγ. Λουκᾶς
Καλαντζῆς Χρῆστος Kalanges		14/1/1889	Λουκᾶς
Καλαντζῆς Kallas	Δημήτριος	1890	Λουκᾶς
Καλόγηρος Νικόλαος Kalogeros		10/5/1888	Λουκᾶς
Καπλάνης Νικόλαος Kaplanis	Κυριάκος	1/1/1875	Λουκᾶς
Κλειώρης Χρῆστος Klioris		25/4/1894	Λουκᾶς
Λαλιώτης Νικόλαος Laliotis/Luliotis		5/5/1893	Λουκᾶς
Λαμπράκης Στέφανος Lamprakis		25/12/1893	συγγ. Λουκᾶς
Λυμπερόπουλος Γεώργιος Limperopoulis		25/6/1899	Λουκᾶς
Μαργιάς Βασίλειος Margias		25/10/1889	Λουκᾶς
Μαργιάς Γεώργιος Margias	Χρῆστος	6/2/1895	Λουκᾶς
Μαργιάς Peter Margias	Χρῆστος	10/4/1890	Λουκᾶς
Μαρίνης Κων/νος Marenes	Π.	24/12/1899	Λουκᾶς
Μαρκάκης Βασίλειος Markakis		25/3/1892	Λουκᾶς
Πανοῦτσος Κων/νος Panoutsos	Ἀθανάσιος	1/9/1878	συγγ. Λουκᾶς
Πανοῦτσος Σωκράτης Pamitsos/Panristos	Ἠλίας	25/11/1899	συγγ. Λουκᾶς
Παρασκευόπουλος Χρῆστος Paraskevopulos	Ἀντώνιος	25/10/1899	συγγ. Λουκᾶς
Προῦτσος Γεώργιος Pentros/Peutros	Ἰωάννης	1894	Λουκᾶς
Προῦτσος Δημήτριος Prutsos		3/1/1893	Λουκᾶς
Προῦτσος Ἐμμανουήλ Prutros	Νικόλαος	23/9/1899	συγγ. Λουκᾶς
Προῦτσος Χαράλαμπος Proutsos		28/2/1895	Λουκᾶς
Ρέκκας Γεώργιος Rekas/Rikas		4/2/1892	Λουκᾶς
Ρέκκας Δημήτριος Rakas		12/2/1895	Λουκᾶς
Ρουμελιώτης Γεώργιος Rumeleotis	Ἐπαμεινώνδας	2/1/1882	Λουκᾶς
Ρουμελιώτης Ἰωάννης Rumeleotis	Ἀθανάσιος	3/1/1885	συγγ. Λουκᾶς
Ρωμηός Δῆμος Romios/Romeos		14/5/1896	Λουκᾶς
Ρωμηός Παντελῆς Romios		5/3/1891	Λουκᾶς
Σιακωτός Γεώργιος Siacotos		12/1/1889	Λουκᾶς
Σιακωτός Δημήτριος Siacotos		15/7/1889	συγγ. Λουκᾶς
Σμυρνιώτης Παναγιώτης Smerneotes	Ἀνδρέας	15/6/1885	Λουκᾶς
Σταυράκης Ἀθανάσιος Staurakis		10/5/1891	Λουκᾶς
Σταυράκης Πέτρος Stavrakis	Εὐστάθιος	16/10/1899	συγγ. Λουκᾶς
Τζαβάρας Γεώργιος Tsevalas	Βασίλειος	13/3/1884	συγγ. Λουκᾶς
Τσιεκαλάς Παναγιώτης Tsahala		25/4/1887	Λουκᾶς
Χαραλαμπόπουλος Χρῆστος Haralampopoulos/ Hardampopoulos	Ἀθανάσιος	15/7/1893	Λουκᾶς
Ψωφίμης Γεώργιος Psofimis	Πέτρος	25/6/1900	συγγ. Λουκᾶς

               

    Ἀπό τόν παραπάνω πίνακα φαίνεται ἡ ἀφαίμαξη πού εἶχε γίνη μέ τό μεταναστευτικό. Ἕνα χωριό εἶχε στερηθῆ τούς περισσότερους νέους, στήν καλύτερη καί παραγωγικότερη ἡλικία.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

 

    H «Εταιρική» πόλη του McGill το 1939

  Η πόλη  και το Χυτήριο (αριστερά)

Καρτ-ποστάλ του Χυτηρίου (1942)

Λουκαΐτες στην περιοχή του McGill μετά από βάπτιση

(περ. 1914-18)

 (Από το αρχείο του κ. Κων/νου Β. Αλεξόπουλου)

Ευχαριστούμε πολύ τον Παναγιώτη Σμυρνιώτη για το κείμενο και τις φωτογραφίες.